CON ĐƯỜNG ĐẠT ĐẾN NHÂN SINH HẠNH PHÚC – TẬP 39/40
Chủ giảng: Thầy giáo – Tiến sĩ Thái Lễ Húc
Thời gian giảng: Tháng 2 năm 2005
Bài trước, chúng ta cũng có nói chữ “nhân” này là chữ hội ý, ghép bởi hai chữ “nhị nhân“. Vậy đó là hai người nào vậy? Có thể nghĩ đến mình thì cũng có thể nghĩ đến người khác, cũng là thái độ: “Kỷ sở bất dục, vật thí ư nhân”, “kỷ dục lập nhi lập nhân, kỷ dục đạt nhi đạt nhân”. Nói rõ hơn một chút là luôn luôn biết nghĩ cho người khác.
Chúng ta phán đoán một người nhân đức thì có thể từ ba góc độ để thấy được. Đó là:
Thứ nhất: Phải có tâm nhân hậu
Chúng tôi tổ chức diễn giảng ở Bắc Kinh. Lúc đó cô giáo Dương phải đến Sơn Đông giải quyết một số việc rồi ngồi xe thông đêm mấy tiếng đồng hồ, đến khoảng tám, chín giờ thì về tới Bắc Kinh. Khi đó chúng tôi đang tổ chức khóa giảng năm ngày, cô giáo Dương cũng không nghỉ ngơi liền đến khách sạn nơi chúng tôi tổ chức để gặp mọi người. Lúc đó vừa vặn gặp mấy học viên, cô liền nói với họ rằng: “Nếu như bài giảng của chúng tôi không được tốt thì các vị nhất định phải giúp chúng tôi chỉ ra khuyết điểm”. Điều thứ hai cô dặn những học viên này rằng: “Nếu các vị ăn không được ngon, ngủ không được tốt thì nhất định phải phản ánh lại với chúng tôi, nhất định phải nói cho chúng tôi biết, nếu không chúng tôi tiếp đãi sẽ không được chu đáo”. Điều thứ ba cô nói tiếp với các học viên rằng: “Đi học thế này rất vất vả, cho nên các vị phải nghỉ ngơi nhiều vào”.
Cô giáo Dương chân thật là luôn luôn nghĩ cho người khác. Có một lần cô giáo đến Hải Khẩu, tôi đi bộ cùng cô trên đường thì nhìn thấy một bà cụ đẩy xe hoa quả đi bán. Kết quả cô liền dẫn theo tôi đến mua chuối của bà cụ. Cô chọn những quả bị dập, sắp hỏng để mua. Khi “tâm hữu nghi” (tâm có nghi vấn) thì phải hỏi, cho nên tôi đã hỏi cô rằng: “Cô giáo à! Sao cô lại mua những quả không còn ngon này vậy?”. Cô liền nói: “Những quả này không còn ngon nữa, nếu như không có người mua thì sẽ hỏng hết. Bởi vì chúng ta mua về để ăn ngay cho nên phải mua ngay chúng”. Thực ra cô không muốn mua trái cây, nhưng khi nhìn thấy bà lão già cả như vậy thì cô đến mua cho bà. Hơn nữa cũng vì quý trọng những thực phẩm này, cô không muốn để chúng bị lãng phí. Qua đây chúng ta có thể quan sát và cảm nhận được tấm lòng nhân hậu của cô.
Thứ hai: Phải luôn luôn khiêm tốn
Chúng ta đã thấy cây lúa nào càng cho nhiều hạt thì nó càng cúi thấp xuống. Bởi vậy trăm con sông cũng đều đổ ra biển, nhưng vị trí của biển so với trăm con sông thì lại thấp nhất. Cho nên Khổng Phu Tử cả đời đã giáo hóa bao nhiêu học trò như vậy, nhưng Khổng Phu Tử lại nói rằng ngôn luận của cả đời Ngài chỉ là thuật lại học thuyết của người xưa chứ không sáng tác ra. Điều này thể hiện rằng Khổng Phu Tử rất khiêm tốn. Ngài thường nói: “Những đạo lý mà ta giảng giải đều là do cổ Thánh, Tiên Hiền ngày xưa, đều là do Nghiêu Thuấn, Vũ Thang Văn, Võ Châu Công truyền lại”. Vô cùng khiêm tốn! Và cũng duy chỉ có khiêm tốn mới có thể tương ưng với đạo đức.
Cho nên chúng ta có thể lấy điều thứ hai là khiêm tốn để xem xét một người nhân đức. Về điểm này khi tôi ở Úc cũng có học được. Chú Lô ngồi bên cạnh tôi một, hai tuần lễ đầu, tôi vẫn chưa biết chân tướng, chưa hiểu rõ về chú. Sau này, may mà đã học được câu “Sự chư phụ, như sự phụ” (Việc chú bác, như việc cha) nên tôi mới biết chủ động cúi chào chú: “Cháu chào chú Lô ạ!”. Nếu như ngày ấy tôi bỏ lỡ cơ hội thì có thể tôi bây giờ sẽ kém cỏi hơn rất nhiều.
Cũng từ việc này chúng ta mới hiểu được rằng người chân thật có đức hạnh là người giản dị, dễ gần và vô cùng khiêm tốn. Cho nên sau này nếu như tôi có gia nhập vào những tập thể mới thì tuyệt đối cũng không dễ bị người khác lừa dối. Chúng ta là những người còn trẻ tuổi, nếu như nghe một số người nói ba hoa rằng: “Tôi quen thân với vị quan chức nào đó, nhà của tôi có bao nhiêu là tài sản, sự nghiệp to lớn như thế nào v.v…”. Đại đa số những người trẻ tuổi nghe thấy như vậy thì sẽ: “Sao mà giỏi thế!”. Rất có thể họ sẽ bị hướng dẫn đi vào con đường sai lầm. Cho nên điều thứ hai là phải khiêm nhường.
Thứ ba: Chính mình phải làm gương
Đó là nói được thì phải làm được, thậm chí làm xong rồi mới nói ra. Cho nên, làm xong mới nói thì là “Thánh nhân“, nói xong rồi làm thì được gọi là “Hiền nhân“, nói xong lại không làm thì được gọi là “người lừa dối“. Vậy thì chúng ta phải nên làm “Thánh nhân” hay “Hiền nhân” chứ không nên là “người lừa dối“. “Vật tự bạo, vật tự khí, thánh dữ hiền, khả thuần trí” (Chớ tự chê, đừng tự bỏ. Thánh và Hiền, dần làm được). Tất nhiên phải luôn luôn nhắc nhở mình, lấy mình làm gương, đầu tiên phải bắt đầu từ tu thân trở đi.
Tôi đã từng đến nhà kỷ niệm của thầy Lý Bỉnh Nam, cũng có được cảm nhận rất sâu sắc rằng ông chân thật luôn luôn lấy mình làm gương. Quần áo ông mặc mấy chục năm cũng chưa thay đổi. Khi chúng tôi đi xem quần áo thì thấy chân thật rất sạch sẽ, giản dị. Thái độ yêu quý đối với đồ vật đó đã biểu hiện ra bên ngoài. Nhưng nhìn thấy áo trong và tất của ông thì đều là những nốt vá chồng chất lên nhau. Cho nên phần bên ngoài để mọi người nhìn thấy thì rất là chỉnh tề, thể hiện sự tôn trọng đối với người khác, nhưng phần bên trong không ai nhìn thấy thì thầy đều tận tâm, tận lực khâu vá lại, thể hiện thái độ “quý trọng đồ vật“. Học trò của thầy Lý rất nhiều. Họ biếu tặng áo cho ông cũng nhiều. Nhưng ông đem những thứ được biếu này tặng cho người khác, luôn luôn thấy được nhu cầu của người khác.
Thầy Lý sống đến chín mươi bẩy tuổi mới vãng sanh. Chín mươi bẩy tuổi ông vẫn còn giảng bài. Học trò của ông nói với ông rằng: “Thầy giáo! Thầy có rất nhiều học trò như vậy, để chúng con giúp thầy giảng là được rồi. Thầy không cần phải vất vả như vậy nữa!”. Bởi ông đã chín mươi tuổi cho nên khi giảng bài thì cần có mấy người học trò cùng nhau bế ông lên bục giảng. Kết quả ông đã nói rằng: “Đại chúng cần ta giảng một ngày thì chỉ cần ta còn sống một ngày thì cũng phải tận hết sức để giảng một ngày”. Cho nên thái độ như vậy đã chân thật lấy thân để làm gương.
Thầy Lý có làm một bài thơ viết rằng: “Vị cải tâm trường nhiệt, toàn lân ám lộ nhân; đãn năng quang chiếu viễn, bất tích tự phần thân”. Mọi nơi mọi lúc đều không quên tấm lòng muốn giúp đỡ đại chúng, “toàn lân ám lộ nhân”. Những người tìm không thấy lối đi của nhân sinh, người mà không có cách nào mở mang trí tuệ, ông đều có một tấm lòng thương xót như vậy. “Đãn năng quang chiếu viễn”, chỉ cần có thể để cho mắt họ thấy được ánh sáng, “bất tích tự phần thân”, thì không tiếc đốt cháy mình để soi sáng cho người khác. Cho nên ông đã thể hiện được tinh thần hy sinh phụng hiến.
Học trò của ông là Hòa Thượng Tịnh Không cũng là “Sư chí như kỷ chí”, hoàn toàn đem chí hướng của thầy làm chí hướng của mình. Cho nên thầy của tôi cũng đã hơn tám mươi tuổi rồi, Ngài vẫn vì sự hòa hợp của tôn giáo, hòa bình của thế giới mà không ngừng bôn ba khắp các nơi trên thế giới. Có một lần giảng, Ngài có nói rằng: “Các con là những người còn trẻ tuổi thì nên phát tâm lợi ích cho đại chúng. Ta tuổi đã cao rồi mà vẫn còn phải bôn ba khắp thế giới. Có vị trẻ tuổi nào phát nguyện đi làm những việc này, làm những việc vì xã hội này, vì quốc gia, vì thế giới này, nếu như các vị có thể phát nguyện thì ta là một người già cả cũng nguyện xin khấu đầu cúi lạy các vị”. Cho nên khi đó nghe thấy thầy nói như vậy, chúng tôi là những học trò thì chân thật cảm thấy vô cùng hổ thẹn. Có thể gặp được người thầy tốt như vậy để hướng dẫn thì chúng ta phải biết quý trọng.
“Sư chí”, phải coi chí hướng của thầy là chí hướng của mình. Tuy rằng năng lực của mình không được tốt, nhưng vẫn phải cố gắng tận lực làm theo lời dạy bảo. Đó là chúng ta phải khởi lên được ý nghĩ trong đầu rằng: “Nhất định chúng ta phải giúp thầy làm nhiều việc hơn một chút”. Kết quả sau đó không bao lâu thì Thẩm Quyến có mời tôi đến diễn giảng. Cho nên cảnh giới của một người chân thật đều hoàn toàn do tâm của người đó chiêu cảm: “Năng cảm là chân tâm, sở cảm là cảnh giới“. Từ ba tháng đó trở về sau, tôi bay đi bay lại khắp nơi.
Chân thật là xã hội hiện tại, thế giới hiện tại này có rất nhiều việc cần đến sự cống hiến chân thành của chúng ta. Trong gia đình, trong rất nhiều đoàn thể, trong rất nhiều quốc gia đều có những việc cần làm ngay không thể trì hoãn được. Mà muốn để những việc này được viên mãn thì chúng ta nhất định phải phát nguyện mới được. Chúng ta tin rằng “Nhân hữu thiện nguyện, thiên tất tùng chi”. Cho nên mới có được vị trưởng bối tốt như vậy để cho tôi học tập, trong lòng tôi rất là vui sướng. Nhưng tôi cũng nơm nớp lo sợ, sợ rằng chỉ vì mình làm không tốt mà phụ lòng của bao nhiêu những vị giáo viên, những vị trưởng bối đã dạy dỗ chúng ta.
Năm kia tôi ở Đài Trung nửa năm, lúc đó cô giáo Dương có dẫn tôi đi bái kiến thầy Từ Tỉnh Dân. Thầy Từ khi ấy cũng sắp tám mươi tuổi rồi. Hôm đó đúng vào ngày ba mươi Tết cho nên đường phố rất đông người, nhất là khi đi qua những khu chợ. Vì vậy chúng tôi đã đến chậm mười, hai mươi phút đồng hồ. Khi chúng tôi lái xe đến đầu ngõ nhà thầy, còn chưa đến nhà của thầy thì đã thấy thầy đứng ở đầu ngõ đợi chúng tôi rồi bởi vì thầy sợ chúng tôi tìm không thấy nhà thầy. Nhìn thấy thầy cung cung kính kính đứng đợi ở đó, lúc đó tôi có ấn tượng rất sâu sắc rằng học vấn tuyệt đối không phải chỉ có nói là được, mà học vấn cần phải chân thật thực hiện được. Cho nên chúng ta cần phải lấy mình làm gương.
Rất nhiều lần cô giáo Dương phải bôn ba khắp nơi ở Đại Lục để giải quyết rất nhiều việc. Có một lần, cô xuống máy bay thì đã mười, mười một giờ. Khi về đến Đại Phương Quảng, bởi vì còn rất nhiều việc phải làm cho nên cô cũng không nghỉ mà lập tức lại làm việc, và thường thường cũng phải làm đến hai, ba giờ sáng. Có một lần do bị cảm, cơ thể có một chút khó chịu, nhưng lượng công việc quá nhiều cho nên cô cũng không đi nghỉ. Kết quả là cô thức thông đêm đến hơn bốn giờ sáng thì tự nhiên hết cảm. Cái gì đã chữa khỏi cảm cho cô vậy? Là Hạo nhiên chính khí đã giải độc. Cho nên ở Bắc Kinh chúng tôi lưu hành một câu nói là: “Thức đêm sẽ trị được bệnh cảm”. Nhưng điều này tùy theo từng người, nhất định phải là vì Thánh Hiền, vì đại chúng thì mới có hiệu quả, nếu không sẽ không có hiệu quả. Đây là tấm gương mà trưởng bối cho chúng ta thấy, chúng ta luôn luôn phải ghi nhớ trong lòng.
Tôi cũng rất quý trọng những cơ hội có thể tiếp cận với người nhân đức, nhưng trong thời gian này, số lần tôi gặp chú Lô chân thật là có thể đếm trên đầu ngón tay. Nhưng chỉ cần trở về Đài Loan là tôi sẽ nắm lấy cơ hội để được thân cận với chú. Thời gian chú chia sẻ, nói chuyện với mọi người trong một ngày so với tôi cũng tuyệt đối không kém. Có lúc tôi theo chú đến tối muộn, thấy chú nói chuyện với một số người trẻ tuổi, giọng nói có chút khàn đi, nhưng vẫn không biết mệt mỏi.
Cho nên người nhân đức chân thật đều có thể lấy mình làm gương. Khi chúng ta từ điều này để phán đoán thì chúng ta có thể xác định được người như vậy cũng sẽ là tấm gương tốt để cho chúng ta học tập, cũng sẽ là người đồng đạo tốt của chúng ta.
- ĐỒNG THỊ NHÂN, LOẠI BẤT TỀ. LƯU TỤC CHÚNG, NHÂN GIẢ HI. QUẢ NHÂN GIẢ, NHÂN ĐA ÚY. NGÔN BẤT HÚY, SẮC BẤT MỊ. NĂNG THÂN NHÂN, VÔ HẠN HẢO. ĐỨC NHẬT TIẾN, QUÁ NHẬT THIỂU. BẤT THÂN NHÂN, VÔ HẠN HẠI. TIỂU NHÂN TIẾN, BÁ SỰ HOẠI.
Cùng là người, khác tộc loại
Thô tục nhiều, nhân từ ít.
Đúng người nhân, người kính sợ
Nói thẳng lời, không dẻ nịnh.
Gần người hiền, tốt vô hạn
Đức tiến dần, lỗi ngày giảm.
Không gần hiền, hại vô cùng
Tiểu nhân đến, trăm việc hư
***********
31.1. Đồng thị nhân, loại bất tề. Lưu tục chúng, nhân giả hy (Cùng là người, khác tộc loại. Thô tục nhiều, nhân từ ít)
Quý vị thân mến! Câu nói này bây giờ các vị có thể cảm nhận được không? Thực sự là có! Nhưng “lưu tục chúng, nhân giả hy” (Thô tục nhiều, nhân từ ít) là một kết quả. Chúng ta có oán trách kết quả cũng vô dụng mà thôi, phải tìm ra nguyên nhân mới được. Tại sao bây giờ lại là “lưu tục chúng, nhân giả hy” (thô tục nhiều, nhân từ ít)? Bởi vì con người không được dạy bảo, giáo dục, không có Thánh Hiền chỉ giáo, không phân biệt được thị phi, thiện ác. Cho nên cho dù thời nay là “lưu tục chúng” (thô tục nhiều), kỳ thực họ cũng là người bị hại. Bởi vậy mới nói: “Tiên nhân bất thiện, bất thức đạo đức, vô hữu ngữ giả, thù vô quái dã”. Vậy thì bây giờ phải trách ai? Nếu chúng ta trách cứ người trước chúng ta một đời, thì người đời trước sẽ nói: “Ta cũng không được học”. Sau đó lại tìm đến đời trước nữa, có nên tìm nữa không? Không cần phải tìm nữa. Vậy phải bắt đầu từ đời của chúng ta! Chúng ta không thể để cho giáo huấn của Thánh Hiền bị mai một, mà phải để cho nó được phát triển và có thể chiếu sáng thế gian này.
Bởi vì không được học, thêm vào đó, sự ô nhiễm ở bên ngoài càng ngày càng nặng nề, cho nên mới được gọi là: “Bên trong đánh ra, bên ngoài đánh vào”. Bên trong không có nền tảng, lực lượng bên ngoài lại rất lớn thì tất nhiên là giáo huấn của Thánh Hiền phải thua đến không còn một manh giáp. Cho nên bây giờ mọi người cũng không nên xem ai là “lưu tục chúng” (thô tục nhiều). Đầu tiên chúng ta phải để cho hai chân của chính mình phải đứng cho vững, đầu tiên phải bảo vệ mình không bị sóng cuốn đi. Đợi cho hai chân của chúng ta đứng vững rồi thì hai tay mới có thể kéo được người khác, có thể nâng đỡ người khác. Sau khi từ từ tăng cường năng lực của mình thì chúng ta có thể đem sức ảnh hưởng từ sự tu thân để phát triển đến tề gia, trị quốc, bình thiên hạ.
Chúng ta phải có niềm tin! Người mà chỉ cần chân thật có một nền tảng tốt đối với học vấn của Thánh Hiền thì tuyệt đối sẽ không bị cuốn theo sóng dữ. Họ tuyệt đối có thể từ một mình họ mà xoay chuyển được một gia đình, xoay chuyển một đoàn thể, thậm chí một xã hội. Chúng ta cũng cần phải có niềm tin như vậy.
Cho nên khi chúng tôi dạy tới câu “Lưu tục chúng, nhân giả hy” (thô tục nhiều, nhân từ ít), chúng tôi nói với bọn trẻ rằng: “Ở xã hội hiện nay, các em đều không vứt rác bừa bãi, nhưng có thể sẽ có người khác vứt rác bừa bãi“. Cho nên chúng ta phải hướng dẫn cho bọn trẻ từ bé đã có được thái độ “học vi nhân sư, hành vi thế phạm”.
Hơn nữa, chúng ta phải chỉ bảo bọn trẻ rằng, năm cộng với hai tuyệt đối không thể bằng không. Cái gì gọi là: “Năm cộng với hai bằng không” (5+2=0)? Đây là một bài toán rất phổ biến. Các vị có làm đúng không? Năm cộng với hai bằng không, có lúc còn nhỏ hơn không. Đó là khi chúng đi học ở lớp học năm ngày, thứ Bẩy và Chủ nhật về nhà xem ti vi đến nửa đêm, ngày hôm sau ngủ đến giữa trưa. Hai ngày đó trôi qua, chúng ta có tiến bộ nào không? Có thể không bị tụt lùi là còn có chút an ủi rồi. Đại đa số thì bị thụt lùi, còn nhỏ hơn cả không.
Chúng tôi nói với bọn trẻ như vậy. Bọn trẻ nghe xong đều cười ha ha. Đợi chúng cười xong, tôi liền nói với chúng rằng: “Các em tuyệt đối không được giống như vậy! Chúng ta sau khi về nhà phải làm gương cho các bạn nhỏ khác, hơn nữa còn phải làm gương cho cha mẹ“. Cho nên những đứa nhỏ này cũng rất hăng hái không chịu thua kém, khi về nhà, như thường lệ sáu rưỡi sáng là thức dậy, bẩy giờ bắt đầu đọc “Đệ Tử Quy”.
Có một lần, người mẹ sợ đứa nhỏ ngủ không đủ giấc nên không gọi nó dậy. Khi nó đi ra khỏi phòng và nhìn thấy đồng hồ ở phòng khách đã quá bẩy giờ thì chợt khóc òa lên. Thái độ này của bọn trẻ chính là thói quen đã trở thành tự nhiên. Hơn nữa đứa bé đó khóc không chỉ vì không được đọc “Đệ Tử Quy”, mà còn có một nguyên nhân quan trọng hơn là nó đã không nghe lời thầy giáo bởi vì chúng vô cùng kính trọng thầy giáo. Cho nên “Lưu tục chúng, nhân giả hy” (thô tục nhiều, nhân từ ít), chúng ta hiểu được tình huống thực tế này thì cũng nên luôn luôn cổ vũ bản thân, nâng cao bản thân.
************
31.2. Quả nhân giả, nhân đa uý. Ngôn bất húy, sắc bất mị (Đúng người nhân, người kính sợ. Nói thẳng lời, không dẻ nịnh)
Quả đúng là người nhân nghĩa thì một số người khác khi thấy họ đều có lòng kính sợ. Cho nên trong “Luận Ngữ”, học sinh hình dung nhìn thấy Phu Tử là: “Vọng chi nghiễm nhiên, tức chi dã ôn”, ở đằng xa nhìn thấy thầy giáo rất có uy nghi, làm cho người ta nhìn thấy mà sinh lòng kính trọng, đến khi thực sự tiếp cận thầy và nghiên cứu học vấn của thầy thì cảm thấy thầy giáo thật là thân thiết. Bởi vì Khổng Phu Tử là người nhân đức, luôn luôn nghĩ cho người khác, những lời nói ra luôn luôn là muốn khai thông trí tuệ của mọi người, cho nên đương nhiên chúng ta có cảm giác sâu sắc rằng thầy giáo biết nghĩ cho học trò, cho nên là “Tức chi dã ôn”.
“Nhân đa uý, ngôn bất húy, sắc bất mị” (người kính sợ, nói thẳng lời, không dẻ nịnh), lời nói của họ tuyệt đối sẽ không có cái gì là húy kỵ, đều sẽ nói thẳng ra, bởi vì “vô dục tắc cương”. Cho nên cách ngôn của chúng ta mới nói rằng: “Bích lập thiên nhẫn, vô dục tắc cương”. Bởi vì người nhân đức tuyệt đối sẽ không đi cầu cái gì gọi là “công“, cái gì gọi là “danh“, cho nên lời nói của họ đều là những lời nói thẳng thắn không húy kỵ để chỉ bảo chúng ta, giúp đỡ chúng ta. Vậy thế còn “sắc bất mị” (không dẻ nịnh)? Chữ “mị” này là chỉ nịnh hót, a dua, bởi vì họ “vô dục tắc cương”, không cầu cạnh người khác, cho nên cũng sẽ không có thái độ muốn lấy lòng.
************
31.3. Năng thân nhân, vô hạn hảo. Đức nhật tiến, quá nhật thiểu (Gần người hiền, tốt vô hạn. Đức tiến dần, lỗi ngày giảm)
Chữ “thân nhân” này, có phải chúng ta phải hiểu rằng một hai tháng mới thân cận một lần? Phải bao lâu? “Luôn luôn”. Nào! Xin vỗ tay tán thưởng đáp án đúng! Vậy xin hỏi một chút: Như thế nào là luôn luôn? Các vị không thể đang đi trên đường cũng cầm lấy quyển Kinh và đọc: “Đệ Tử Quy, Thánh nhân huấn” (Phép người con, Thánh nhân dạy). Vậy như thế nào thì được coi là luôn luôn? Làm theo lời chỉ dạy, sau đó để trong lòng, sau khi học thuộc lòng cả quyển Kinh điển thì có thể ghi nhớ vào lòng.
Có một tâm pháp có thể cô đọng văn hóa ngàn năm của Tổ Tông. Đó là chỉ cần ba chữ chúng ta có thể luôn luôn nhắc nhở mình, kiểm điểm lại bản thân xem có phải là mình đang ở trong Thánh giáo. Tâm pháp của văn hóa ngàn năm của Tổ Tông là ba chữ “Quân, Thân, Sư”. Điều quan trọng nhất trong trời đất là Thiên địa Quân Thân Sư. Hiện nay từ đường ở nhiều tỉnh vẫn còn có vị trí thờ cúng Thiên địa Quân Thân Sư.
Thật ra, điều quan trọng nhất của thiên địa quân thân sư là phải đem cái đức của thiên địa thực hiện vào việc tu thân, thực hiện vào việc tề gia, thực hiện vào việc cống hiến cho xã hội. Cho nên dân tộc chúng ta đối với “Quân, Thân, Sư” đặc biệt là kính trọng. Ba chữ “Quân, Thân, Sư” này ngoài việc chỉ thân phận ra thì còn có ý nghĩa bản chất của nó. Chúng ta chỉ cần luôn luôn nhắc nhở mình xem có “tác chi quân, tác chi thân, tác chi sư” hay không. Như vậy các vị có thể luôn luôn ở trong Thánh đạo.
Có rất nhiều người nói rằng: “Tôi không phải là ông chủ của một xí nghiệp thì làm sao có thể làm được chữ “quân”?”.
Chữ “Quân” ở đây ý nói là lấy mình làm gương, là lãnh đạo phải lấy mình làm gương cho người khác. Đó cũng là lấy thân mình để giáo dục người khác.
Chữ “Thân” ở đây là chỉ sự quan tâm, thương yêu, coi mọi người như người trong một gia đình. Đó gọi là thân, là thương yêu, quan tâm.
Chữ “Sư” là thể hiện cho sự giáo dục, thể hiện cho việc dạy theo năng khiếu, dạy theo trình độ. Đây là chỉ dạy, là dạy bằng lời, cũng là nắm lấy rất nhiều cơ hội để giáo dục.
Cho nên “Quân, Thân, Sư” nhất định có thể giải quyết được tất cả mọi vấn đề giữa người với người. Khi vấn đề giữa người với người có thể giải quyết, vậy thì vấn đề giữa người với xã hội có thể giải quyết được không? Cả xã hội cũng là số đông người tích lại mà thành. Chỉ cần các vị nắm bắt được tất cả thái độ đối xử với người thì vấn đề giữa người với xã hội liền được giải quyết. Như vậy thì người và thế giới tự nhiên nhất định cũng có thể sống hòa thuận với nhau.
Bởi vì Mạnh Phu Tử có nói với chúng ta rằng: “Thân thân nhi nhân dân”, đó là có thể thương yêu nhân dân, thương yêu đại chúng. “Nhân dân nhi ái vật”, có thể phát triển tâm nhân từ này để quan tâm, tôn trọng đến vạn vật. Bởi vậy chỉ cần giải quyết tốt quan hệ giữa người với người thì thiên hạ sẽ thái bình. Cho nên chúng ta giữa người với người phải luôn luôn nhắc nhở mình đã làm được “Quân, Thân, Sư” chưa. Dùng thái độ như vậy thì đạo nghiệp sẽ tinh tiến rất nhanh.
Thời nay chúng ta thường nghe thấy phụ huynh nói rằng con cái khó quản lý, thầy giáo nói học sinh khó dạy, chủ doanh nghiệp nói công nhân khó bảo. Đây là kết quả. Nguyên nhân ở đâu? Nhà Nho có một câu tâm pháp gọi là: “Hành hữu bất đắc, phản cầu chư kỷ”. Câu này rất có ý nghĩa, điển cố của nó là lấy từ “Trung Dung”. Trong “Trung Dung”, Khổng Phu Tử nói đến: “Xạ hữu tự hồ quân tử” (bắn tên giống như đạo của người quân tử). Chúng ta hãy xem, khi bắn tên, người bắn phải kéo căng cây cung để chuẩn bị bắn, “xạ hữu tự hồ quân tử”. Mũi tên được bắn đi, kết quả không bắn trúng đích, đó được gọi là “thất chư chính cốc”. Ý nghĩa của “chính cốc” là chỉ mục tiêu. Bắn mũi tên ra không bắn trúng mục tiêu thì phải trách ai? “Phản cầu chư kỳ thân”, trách kỹ thuật của mình không tốt. Nhưng người thời nay khi bắn tên ra không trúng đích thì liền nói ngay rằng: “Cái mũi tên đó là do công ty nào sản xuất vậy? Sao lại làm kém thế! Cái cung này do công ty nào sản xuất vậy? Sao có thể tồi như vậy!”. Người ta đều không tìm thấy mấu chốt của vấn đề. Cho nên bọn trẻ mới khó dạy, công nhân mới khó bảo, đều là không “phản cầu chư kỷ“.
Cha mẹ thực hiện “Quân, Thân, Sư”
Chúng ta hãy thử suy nghĩ xem tại sao thời nay phụ huynh cảm thấy con cái khó dạy? Đó là bởi vì họ chưa thực sự thực hiện “Quân, Thân, Sư“. Thứ tự trước sau của “Quân, Thân, Sư” được sắp xếp rất thích đáng.
Chúng ta hãy xem phụ huynh thời nay đã lấy mình làm gương chưa. Có hay không? Có thể là chúng ta đều dạy bảo con cái phải làm theo “Đệ Tử Quy”, phải hiếu thuận với cha mẹ. Nhưng thái độ bản thân mình đối với cha mẹ lại không tốt. Như vậy bọn trẻ cũng sẽ “trên bảo dưới noi theo“.
Tôi còn nhớ có một câu truyện có thật. Ở một nơi nọ, có một phong tục không tốt. Đó là khi cha mẹ già đến một mức nhất định thì con cái sẽ cõng họ lên núi rồi bỏ mặc họ ở đó, còn mình thì đi về nhà. Con trai của đôi vợ chồng nọ nhìn thấy vậy thì không nhẫn tâm cho nên cứ khuyên họ mãi, nói rằng: “Bố mẹ đừng mang ông nội bỏ lên núi!”. Nhưng người cha của đứa bé không nghe theo. Sau đó, đứa bé đi theo người cha cõng ông nội lên núi, bỏ ông ở đó rồi chuẩn bị đi về. Kết quả là đứa bé chủ động nhặt cái sọt đem về. Cha đứa bé liền hỏi nó: “Cái sọt để ở đó là được rồi. Sao con còn nhặt đem về làm gì?”. Đứa bé liền nói với cha rằng: “Con mang về để sau này còn phải cõng cha lên núi”. Đứa bé này rất thông minh! Đứa bé dùng phương tiện thiện xảo này để làm thức tỉnh tấm lòng hiếu thảo của người cha. Người cha liền nghĩ rằng: “Nếu như mình không hiếu thảo thì con trai mình cũng sẽ học theo”.
Cho nên nếu như phụ huynh không làm gương tốt, thì “kèo trên không thẳng, kèo dưới ắt sẽ cong“. Bởi vậy càng tiếp xúc với nhiều người thì chúng ta càng thấu hiểu sâu xa rằng: “Gia giáo thực sự là không uổng công“. Cho nên chúng ta là phụ huynh thì nhất định phải suy nghĩ xem mình đã thực hiện được ba chữ “Quân, Thân, Sư” hay chưa.
Chúng ta hàng ngày đều tận tâm, tận lực đi kiếm tiền để cho con cái tiêu có phải là yêu thương, bảo vệ con không? Nếu như sự thương yêu này không có trí tuệ thì quá thương yêu sẽ thành ra hại con cái, cưng chiều quá làm hư hỏng chúng. Như vậy sao mà được! Cho nên tiếng Phúc Kiến có câu: “Sủng trư cử táo, sủng tử bất hiếu, sủng thê sao náo, sủng phu bán dạ bà khởi lai khốc, sủng nữ nhi nan nhập nhân gia đích gia giáo”. Chúng ta xem, lời nói quê mùa địa phương nhưng cũng bao hàm trí tuệ nhân sinh rất sâu sắc. Bởi vì những điều này cũng do Tổ tiên truyền lại, đều chắt lọc tinh hoa, bỏ đi phần thô thì một câu nói cũng có thể nhắc nhở rất quan trọng cho nhân sinh.
Chúng ta hãy xem câu: “Sủng trư cử táo”, cưng chiều lợn đến nỗi để nó chạy vào trong bếp của các vị, làm cho bếp của các vị rối tung cả lên. Các vị thấy câu nói này có lý không? Người thời nay nuôi chó cũng không dạy bảo chúng cẩn thận. Chúng nhảy lên giường rồi vẫy đuôi. Người chủ nói: “Đi xuống!”. Nó cũng chẳng thèm để ý đến các vị, bởi nó quá thấu hiểu lòng dạ của các vị rồi. Chó còn biết được lòng dạ của các vị, vậy thì người liệu có thấu hiểu được các vị không? Cho nên giáo dục con cái, các vị nhất định phải rất có nguyên tắc, nếu không nhất định sẽ bị con cái thấu hiểu hết lòng dạ của các vị. Lợn không được cưng chiều thì đối với người, chúng ta lại càng không được cưng chiều.
Cưng chiều con trai thì chúng sẽ bất hiếu. Tôi từng nghe một vị bạn hữu kể rằng, có một đôi vợ chồng có sáu người con trai. Có vui không? Sáu người đều là con trai! Họ nuôi dưỡng sáu người con trai và mua cho chúng sáu căn nhà, lấy cho sáu người vợ, từng người, từng người một đều sắp xếp ổn thỏa cho chúng. Cha mẹ như vậy có vĩ đại không? Nhưng kết quả lại có kết cục như thế nào? Cha mẹ không có nơi để ở. Như vậy có phải là thương yêu, bảo vệ con cái không? Là hại chúng. Từ nhỏ tới lớn, cái gì cha mẹ cũng giúp chúng làm hết thì chúng sẽ sinh ra thái độ là: “Những gì cha mẹ làm giúp đều là đáng phải như vậy”.
Cho nên đến cuối cùng, người con cả còn có chút lương tâm đi xây một căn nhà gỗ bên cạnh chuồng lợn cho hai vợ chồng họ ở. Những người hàng xóm xung quanh cảm thấy tức giận thay cho họ và nói với họ rằng: “Hãy đi kiện sáu người con của các vị đi”. Có nên kiện không? “Cư gia giới tranh tụng, tụng tắc chung hung”. Nếu như kiện có thắng đi nữa, sáu người con sẽ chia nhau ra, mỗi người nuôi bố mẹ hai tháng. Nuôi như vậy thì sẽ dẫn tới kết cục gì? Có khi con dâu mang cơm ra vứt đó rồi nói: “Ăn nhanh lên!”. Đáng nhẽ sau khi nghỉ hưu xong, bố mẹ có thể sống được mười (10) năm, hai mươi (20) năm nhưng sau khi được sáu người con nuôi dưỡng như vậy thì họ chỉ có thể sống được ba (3) năm, sau đó lại bị bệnh ung thư vì hàng ngày cứ bị tức giận muốn chết. Sớm biết có ngày hôm nay thì lúc đầu họ đã không làm như vậy. Cho nên giáo dục con cái thì phải lấy đức làm căn bản. Như vậy mới thật sự là thương yêu chúng.
Tiếp theo chúng ta hãy xem đến: “Sủng tử bất hiếu, sủng thê sao náo”. Ngay cả vợ, chúng ta cũng không được cưng chiều. Bởi vì sau khi cưng chiều vợ thì vợ sẽ một là khóc, hai là gây náo loạn, ba là treo cổ. Các vị đi làm, làm được nửa chừng đột nhiên có chuông điện thoại reo vang, rồi một loạt những lời kể lể. “Có phải là vợ mình lại gây ra việc gì rồi?“. Đến cuối cùng thì sự nghiệp, gia đình đều trở nên rối tung lên. Cho nên đàn ông lấy vợ thì phải lấy người hiền lành. Nhưng đàn ông thời nay không biết vậy. Không thể trách họ được, vì họ chưa được học “Quan Thư”, chưa được học “Kinh Thi”.
Thiên thứ nhất có nói: “Quan quan thư cưu, tại hà chi châu, yểu điệu thục nữ, quân tử hảo cầu”. “Quan Thư” là thiên thứ nhất của “Kinh Thi” tại sao lại nói đến chim chóc, lại nói đến yểu điệu thục nữ? “Kinh Thi” là một quyển Kinh điển tương đối quan trọng của dân tộc chúng ta. Tại sao thiên thứ nhất lại nói đến “Quan Thư”? Bởi vì đây là học vấn to lớn, đứng đầu trong ngũ luân. Trong ngũ luân thì quan hệ vợ chồng là mấu chốt nhất. Cho nên thiên thứ nhất nói đến đạo vợ chồng. Tại sao lại dùng chim chóc để chỉ bảo con người? Đều là học vấn cả.
Tôi từng hỏi học sinh cấp hai rằng: “Yểu điệu có ý nghĩa gì?”. Có một nữ sinh lớp tám trả lời rằng: “Là nữ giới có dáng vẻ đẹp”. Tôi nói: “Ý nghĩa của Thánh nhân hoàn toàn đã bị thay đổi”. Các vị không thể trách em học sinh này, bởi vì có rất nhiều quảng cáo về giảm béo đều nói đến từ yểu điệu, tưởng như đúng mà lại sai. Cho nên chúng ta cũng không thể trách họ được. “Yểu điệu” là chỉ người con gái vô cùng “hiền đức“.
Vậy thì tại sao “Quan Thư” lại được sắp xếp ở thiên thứ nhất? Bởi vì “Quan Thư” là tìm được một người phối ngẫu sống đến đầu bạc răng long mà không thay đổi. Con người hay giữ thể diện. Nếu như các vị trực tiếp nói với họ rằng: “Sao các vị lại lạnh nhạt với vợ của mình vậy!”, thì họ sẽ hỏi lại các vị rằng: “Sao anh lại quan tâm đến tôi nhiều như vậy!”. Có phải vậy không? Nhưng các vị dùng câu thơ này mà nói với họ rằng: “Các vị xem, chim còn không muốn phản bội người bạn đời của nó. Chúng ta là người thì sao có thể không bằng con chim?”.
Dùng phương pháp như vậy, nếu như họ có tâm hổ thẹn thì lập tức sẽ bớt phóng túng. Nếu như họ không có tâm hổ thẹn thì các vị cũng không gây thù, kết oán với họ. Cho nên tại sao trong “Kinh Thi” lại có nhiều loại tên của côn trùng, chim muông đến vậy. Đều là dùng để ví dụ, dùng để đánh thức tính đức, đánh thức lương tri của con người. Cho nên tìm người bạn đời phải tìm người hiền đức.
Trong “Quan Thư” cũng nói đến: “Sâm si hạnh thái, tả hữu thái chi”. “Rau hạnh” này là khi cúng tế Tổ tiên phải để ban thờ. Vậy thì ai là người đi hái “rau hạnh” này? Nàng dâu đi hái. Điều này rất có ý nghĩa. Thể hiện rằng nàng dâu tốt đi hái rau hạnh này về cúng tế Tổ tiên, thì Tổ tiên ở trên trời có linh thiêng cũng cảm thấy được an ủi, bởi “lấy được một nàng dâu tốt có thể vượng ba đời”. Nhưng lấy phải nàng dâu không tốt thì Tổ tiên phải rơi lệ ba đời. Cho nên, lấy vợ, lấy chồng rất quan trọng. Bởi vậy trong lễ nghi của dân tộc chúng ta, hôn lễ phải thận trọng nhất. Nguyên nhân là như vậy. Cho nên chồng không được cưng chiều vợ,
Vợ cũng không được cưng chiều chồng. “Sủng phu bán dạ bà khởi lai khốc”, đó là các vị cưng chiều làm hư chồng. Họ ở bên ngoài vui chơi quên đường về, còn các vị ở nhà phải chăn đơn, gối chiếc, một mình khóc thầm. Như vậy rất không tốt.
Chúng ta cũng không được cưng chiều con gái, bởi vì cưng chiều làm hư con gái. Khi đi lấy chồng về nhà người ta, con gái mình có thể làm cho gia đình người ta “gà chó cũng không được yên”, rối loạn, kinh hoàng. Cho nên dạy con gái là một chuyện lớn. Thời nay nhiều người trẻ tuổi đi lấy chồng mang theo tính khí cáu kỉnh, hai ba hôm khi tức giận lên thì liền nói: “Tôi về nhà mẹ đẻ tôi đây”. Kết quả khi quay về nhà mẹ đẻ, cha mẹ cô gái lại nói với cô ấy rằng: “Không sao! Con cứ về đây, đã có cha mẹ lo”. Có tình trạng này không? Làm như vậy có phải là thương yêu con cái không? Có phải không? Không phải! Cuộc đời này của con gái đã là vợ của người ta, là mẹ của người ta thì nhất định phải học được cách nhẫn nhịn, học được cách vượt qua thử thách khi đối diện với hoàn cảnh. Nếu như mới gặp thử thách đã lập tức lùi bước, vậy thì những học vấn cần học trong cuộc đời, cô ấy sẽ không học được. Cho nên mới nói cha mẹ không được cưng chiều con gái.
Tôi còn nhớ hồi còn nhỏ, ông bà ngoại từng đến nhà của chúng tôi. Số lần ông bà đến nhà chúng tôi cũng rất ít, hầu như có thể đếm trên đầu ngón tay. Mỗi lần bà ngoại đi vào trong nhà tôi, tôi đều nhìn thấy bà ngoại nắm lấy tay bà nội, vừa đi vừa nói: “Đứa con gái này của tôi có rất nhiều khuyết điểm: Ăn nói thì không được nhẹ nhàng, khi làm việc lại không được nhanh nhẹn cho lắm”. Và cứ thế bà ngoại nói từng khuyết điểm của mẹ tôi ra. Kết quả đến khi hai bà đều ngồi xuống ghế thì bà nội của tôi liền nói: “Người con dâu này rất tốt!”. Rồi bà nội kể tốt ở đâu, ở đâu. Tôi ngồi bên cạnh mà cảm thấy rất kỳ lạ, chẳng hiểu ra làm sao cả. Bây giờ thì tôi đã hiểu. Người nhà mình có gì không tốt thì mình phải nói trước, còn những điều tốt của con gái mình thì nhường cho mẹ chồng nói. Cho nên “từng trải tình người thì sẽ có những câu chuyện hay để kể”, mà những điều từng trải tình người này, chúng ta luôn luôn học được từ những vị trưởng bối này, những vị trưởng bối có nhiều năm kinh nghiệm từng trải trong cuộc sống. Cho nên chúng ta là những người trẻ tuổi thì phải nên chú trọng đến luân lý là nhất định phải kính trọng người lớn tuổi, quý trọng người hiền tài. Nếu không thì trong cuộc đời, chúng ta sẽ phải chịu thiệt thòi lớn.
Cho nên phương pháp thương yêu con cái của cha mẹ cũng phải đúng cách. Như vậy người làm cha mẹ mới chân thật làm được chữ “Thân“.
Khi cần giáo dục thì nhất định phải quý trọng cơ hội này. Có một số cha mẹ có sự nhạy cảm trong giáo dục rất thấp. Khi cần phải giáo dục lại không giáo dục, từ từ tạo cho trẻ nhỏ có thói quen xấu, đến khi muốn giáo dục thì đã muộn rồi.
Cho nên, tại sao cha mẹ không dạy được con cái? Bởi vì họ không luôn luôn lấy “Quân, Thân, Sư” để quán chiếu.
Cấp trên thực hiện “Quân, Thân, Sư”
Cũng như vậy, tại sao cấp trên không thể bảo ban được nhân viên? Có thể chúng ta chỉ có cái danh là Giám đốc, là Tổng Giám đốc, nhưng không lấy mình làm gương. Vậy người cấp dưới rất khó mà phục được.
Tiếp nữa, ngoài cái chức làm Giám đốc ra thì họ có coi nhân viên là người thân của mình không? Nếu như cấp trên không coi nhân viên là người thân thì không khí khi làm việc không tốt. Hàng ngày nhân viên đi làm giống như người máy vậy. Bởi vậy chúng ta là cấp trên, ví dụ là muốn đi đâu đó chơi một chuyến thì cũng nên mua đặc sản ở nơi đó về làm quà cho nhân viên cùng thưởng thức. Như vậy nhân viên sẽ cảm thấy rằng người cấp trên này luôn luôn nghĩ đến họ. Không khí của công ty sẽ giống như một gia đình. Như vậy là cấp trên đã làm được chữ “Thân“.
Tiếp đến, cấp trên phải làm được chữ “Sư“. Nhân viên mới vào làm có rất nhiều việc không biết. Chúng ta là người lãnh đạo cũng phải luôn luôn dẫn dắt, luôn luôn hướng dẫn họ. Khi người lãnh đạo đã thực sự có thể làm được “Quân, Thân, Sư“, thì tin rằng nhân viên sẽ vô cùng tín phục, vô cùng tôn trọng các vị.
Thầy cô giáo thực hiện “Quân, Thân, Sư”
Thầy giáo muốn dạy học sinh thì cũng phải lấy mình làm gương, phải làm được chữ “Quân“.
Thầy giáo cũng phải đối xử với học sinh như con cái của mình, đó là làm được chữ “Thân“.
Cuối cùng, khi cần phải dạy bảo, hướng dẫn học sinh thì tận tâm, tận lực chỉ bảo, hướng dẫn, đó là đã làm được chữ “Sư“.
Tin rằng, khi đã làm được “Quân, Thân, Sư” thì chúng ta nhất định sẽ giáo dục học sinh được tốt, dạy bảo tốt nhân viên, dạy bảo tốt con cái của mình. Cho nên chúng ta chỉ cần luôn luôn đem “Quân, Thân, Sư” ra quán chiếu lấy chính mình thì tin rằng học vấn, đạo đức của chúng ta càng ngày càng tăng thêm.
HẾT TẬP 39. XIN XEM TIẾP TẬP 40!
