Con Đường Đạt Đến Nhân Sinh Hạnh Phúc – Tập 28/40

CON ĐƯỜNG ĐẠT ĐẾN NHÂN SINH HẠNH PHÚC – TẬP 28/40

Chủ giảng: Thầy giáo – Tiến sĩ Thái Lễ Húc

Thời gian giảng: Tháng 2 năm 2005

Ở bài giảng trước chúng ta đã tiến vào chương thứ tư – chữ “Tín”. Chúng ta cũng có nói đến chữ “tín” gồm chữ “nhân” và chữ “ngôn” ghép thành. “Khi nói ra điều gì” thì phải “giữ chữ tín trước tiên”. Chữ “tín” cũng bao hàm một ý nghĩa sâu xa hơn, đó là tín nghĩa, đó là nghĩa vụ. Bổn phận làm người của chúng ta không cần phải nói ra nhưng chúng ta luôn luôn phải để trong lòng, luôn luôn không dám quên đi. Cho nên bài giảng trước chúng ta cũng nói đến mối quan hệ cha con. Có rất nhiều người con hiếu thảo cho dù đã xa cách với mẹ năm mươi năm, trong khoảng thời gian này họ vẫn không ngừng hy vọng tìm được mẹ để mà phụng dưỡng. Cho nên sau đó, chân thật là trời xanh đã không phụ người có tâm.

Thời nhà Tống, Chu Thọ Xương đã thuận lợi tìm thấy mẹ của ông. Hơn nữa ông không chỉ đón mẹ về phụng dưỡng, mà ngay cả những người em trai, em gái mà mẹ ông sinh ra sau này ông cũng đón về chăm sóc. Đây là người con luôn luôn đặt bổn phận ở trong lòng.

Khi ở Úc, tôi nghe cô giáo Dương giảng về “Câu chuyện đạo đức”, mỗi lần nghe hầu như tôi đều chảy nước mắt. Ngồi bên cạnh tôi là một vị bạn hữu người Hồng Kông. Anh ấy rất khôi ngô, một nam thanh niên cao lớn. Vì tôi nghe giảng mà cứ rơi lệ, anh ấy thấy tôi như vậy thì liền đưa khăn giấy cho tôi, sau đó cũng không dám nhìn tôi mà từ từ đẩy cái khăn giấy cho tôi. Cho nên anh ấy cũng có một tấm lòng hòa nhã. Tại sao tôi cứ chảy nước mắt mãi vậy? Bởi vì mỗi lần nghe giảng từng câu chuyện về Thánh Hiền, tôi đều cảm nhận được điều gì mới chân thật là mùi vị của bổn phận làm người. Bởi vậy mỗi lần nghe giảng, tôi ngồi nghe mà trong lòng cứ kêu gào, làm người phải nên như vậy thì mới vui sướng.

Ví dụ như cô giáo nói đến chuyện “Tử Lộ vác gạo”, khi Tử Lộ còn nghèo khổ, ông vẫn tận tâm, tận lực để phụng dưỡng cha mẹ, đều phải đi xa trăm dặm để mang gạo về. Trên đường vác gạo về, ông không những không cảm thấy nặng nề mà còn cảm thấy trong lòng rất vui sướng, rất mãn nguyện bởi ông đang tận hết bổn phận của người làm con. Sau này ông làm quan, giàu có hơn, mỗi bữa cơm đều rất phong phú nhưng ông ăn không thấy ngon. Người bên cạnh hỏi ông: “Thức ăn ngon như vậy tại sao ông ăn lại không thấy ngon?”. Tử Lộ nói: “Cha mẹ tôi đã không còn, họ không còn có thể cùng với tôi hưởng thụ nữa. Điều này so với lúc tôi còn phải vác gạo cho cha mẹ thì lúc đó ăn còn thấy ngon, thấy thỏa mãn”.

Cũng có rất nhiều bạn hữu thảo luận với tôi: “Làm thế nào để học tập theo những giáo huấn của Thánh Hiền”. Thật ra học tập giáo huấn của Thánh Hiền điều quan trọng nhất là phải học tập tồn tâm của Thánh Hiền, phải học dụng tâm của Thánh Hiền. Sự tồn tâm của Thánh Hiền là luôn luôn không bao giờ dám quên tám chữ: “Hiếu, Đễ, Trung, Tín, Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ”, luôn luôn phải mang theo để đối xử với người khác. Khi họ luôn luôn mang theo đức hạnh, vậy thì những thói quen xấu của họ tự nhiên không còn nữa, tự nhiên dần biến mất.

Cho nên chúng ta đọc thuộc “Đệ Tử Quy”, cũng là luôn luôn lấy cái tâm của Thánh Hiền ra để quán chiếu lấy bản thân mình, tự mình nhắc nhở mình. Tôi tin rằng khi mở rộng giới hạn ra và chăm chỉ dụng công, khi công phu viên mãn thì mọi trở ngại đều thông suốt. Khi một người chân thật dùng tồn tâm và hành vi của Thánh Hiền để làm việc thì hàng ngày người đó nhất định sẽ được pháp hỷ sung mãn.

Cho nên nhắc đến chữ “tín” thì đó là bởi nó là nghĩa vụ, là bổn phận. Chúng ta đã nói đến đạo nghĩa, ân nghĩa trong quan hệ của Vua tôi. Và về phương diện là bề tôi, chúng ta cũng đã nhắc là không được làm việc theo cảm tính, mà nên dùng lý trí để đàm phám, trao đổi với lãnh đạo. Thật ra tại sao giữa con người với con người lại có sự xung đột? Bởi đại đa số là do khoảng cách quá xa, thiếu sự trao đổi, đàm phám. Thiếu sự trao đổi đàm phám quá lâu thì rất dễ trở thành đối lập, rất dễ mâu thuẫn, sau đó sẽ trở nên xung đột. Cho nên là người lãnh đạo cũng phải mở rộng cánh cửa đàm phám, giao lưu, phải rộng lượng tiếp nhận lời khuyên gián của cấp dưới. Còn cấp dưới cũng phải có trách nhiệm khuyên gián cấp trên.

Quý vị thân mến! Các vị có dám khuyên can cấp trên của các vị không? Tôi cũng có nghe một số vị bạn hữu nói rằng: “Không dám!”. Thậm chí trong công ty có tới hai, ba người lãnh đạo. Vậy thì phải theo ai đây? Theo đúng người để mong sau này sẽ lên như diều gặp gió. Nếu như chúng ta dùng tấm lòng như vậy đi làm việc cho cấp trên thì ngày tháng không hề dễ chịu vì hàng ngày cứ phải thăm dò ý tứ của cấp trên qua lời nói, sắc mặt, phải nịnh bợ tâng bốc. Như vậy thì mệt muốn chết! Nếu như người lãnh đạo mà chúng ta đặt cược vào lại không được thăng tiến, vậy thì lúc đó chúng ta lại không giậm chân, đấm ngực ấy chứ. Cho nên mới nói: “Vua nào quan nấy”. Khi chúng ta đều vì công danh của bản thân mà phụng sự cấp trên, như vậy thì thật là mệt chết người đi được.

Nếu như các vị a dua, nịnh bợ và kết quả là người cấp trên này được thăng chức, các vị sẽ được thăng chức theo. Chẳng lẽ như vậy thì cuộc đời sẽ tốt hơn sao? Chưa chắc. Có phải a dua, nịnh bợ cấp trên thì sự nghiệp của các vị chân thật sẽ không ngừng được thăng tiến? Không thể như vậy. Bởi những cấp trên thích a dua, nịnh bợ thì trí tuệ của họ, tầm nhìn của họ vẫn còn bị hạn chế. Đến lúc đó nhất định sẽ xuất hiện một số vấn đề, có thể họ sẽ bị thuyên chuyển vị trí công tác. Cho nên hiện nay chúng ta thấy có rất nhiều người làm quan, có thể chỉ hai tháng hoặc năm tháng thì mất chức. Đến khi đó, cho dù chúng ta đầu tư vào người lãnh đạo đó thì vẫn thành tay không.

Cuối cùng thì chúng ta phải nỗ lực, phải dụng tâm đặt cược vào đâu? Đặc biệt là công chức nhà nước thì chân thật chúng ta phải nên theo bổn phận của chúng ta, nên theo nhu cầu của nhân dân. Như vậy các vị mới có thể thẳng thắn khuyên can cấp trên của mình một cách không úy kị. Mà cũng do các vị tận hết bổn phận của mình để phục vụ nhân dân nên năng lực của các vị sẽ càng ngày càng tăng thêm. Khi các vị chân thật có năng lực, và khi người cấp trên có năng lực được thăng chức thì ông ấy đương nhiên sẽ phải dùng đến người thật sự có năng lực làm việc, có thể tin tưởng được. Đến lúc đó các vị không cần đi tìm cơ hội mà cơ hội sẽ tự nhiên đến với mình. Cho nên cuộc sống mà có thể để cho đạo pháp tự nhiên (sống một cách tự nhiên thật thà), thì các vị có thể “nước chảy thành sông” (khi điều kiện chín muồi sự việc tự nhiên sẽ thành công). Các vị cũng sẽ không phải sống trong sự suy tính hơn thiệt. Cho nên đây là bổn phận những người làm bề tôi, cần phải tận tâm mà không mong cầu đền đáp.

Mười mấy năm trước, Đông Nam Á xuất hiện tình trạng khủng hoảng kinh tế. Có rất nhiều nước phải đối mặt với sự thách thức lớn. Hầu như có rất nhiều vấn đề về tài chính bị đổ vỡ. Khi đó ở Hàn Quốc có xuất hiện một hiện tượng. Đó là có một xí nghiệp sắp phá sản. Nhân viên xí nghiệp tự lấy tiền của mình ra rồi nói với lãnh đạo của xí nghiệp rằng: “Công ty của chúng ta không thể bị phá sản. Chúng tôi có một số tiền này, ông hãy cầm lấy mà dùng!”. Cho nên, đây đích thực là đạo nghĩa, tình nghĩa giữa Vua với tôi, giữa người lãnh đạo và người cấp dưới.

Cảnh tượng như vậy ở đất nước chúng ta có xuất hiện không? Có hay không? Phải có lòng tin chứ. Điều này thấy ở Hàn Quốc. Vậy xin hỏi người Hàn Quốc học của ai? Đúng! Thời nay Hàn Quốc học văn hóa Thánh Hiền chân thật là rất vững chắc. Từ tiểu học đến đại học đều có hàng loạt những bài giảng về văn hóa Nho Gia. Hơn nữa người Hàn Quốc rất vinh dự, rất hãnh diện khi học được văn hóa Nho Gia. Cho nên chúng ta phải thật sự xem và hiểu được pháp bảo của Tổ tiên. Nếu không, bản lĩnh của Tổ tiên chân thật chỉ được nước láng giềng mang ra làm rạng rỡ truyền thống của họ. Đó là quan hệ Vua tôi, quan hệ thứ hai trong ngũ luân.

“Tín nghĩa” trong quan hệ vợ chồng

Tiếp đến chúng ta hãy xem mối quan hệ vợ chồng trong năm quan hệ. Giữa vợ với chồng cũng phải giữ chữ “tín”. Nếu như vợ chồng mà không giữ chữ “tín”, vậy thì có thể sẽ dẫn đến tình trạng vợ chồng nghi ngờ lẫn nhau, trong lời ăn tiếng nói sẽ có sự công kích, chế nhạo lẫn nhau. Hàng ngày họ vẫn phải sống với nhau như vậy thì rất nguy hiểm. Cho nên, vợ chồng cũng cần “nói lời phải giữ lấy lời”.

Thời nay nghe nói giữa vợ với chồng đều có những bí mật riêng của mình, đều có quỹ tiền riêng. Vậy khi chúng ta đều có bí mật riêng, có quỹ tiền riêng, đều không cho đối phương biết đến tình trạng của mình, khi chúng ta dùng tâm không chân thành, tâm hư vọng như vậy, liệu đối phương có thể cảm nhận được không? Thật ra như vậy là trong lòng không chín chắn. Cho dù các vị thật sự có một số tiền bên cạnh, nhưng trong lòng các vị hàng ngày vẫn cứ nơm nớp lo sợ. Như vậy có khi giữ được tiền của nhưng thân thể rất dễ bị suy yếu vì hàng ngày cứ phải lo cái này, sợ cái kia. Cho nên trị gia thì phải có một thái độ là trị gia không được có bí mật mà phải thẳng thắn. Như vậy mới là tốt nhất.

Mỗi lần mẹ tôi lĩnh lương đều đưa hết tiền cho cha tôi. Cho nên trong nhà chúng tôi, cha tôi là người nắm giữ quyền quản lý kinh tế. Mẹ tôi không bao giờ hỏi han đến chuyện tiền nong. Khi mẹ tôi càng tin tưởng thì cha tôi dù làm trâu, làm ngựa cũng vui lòng. Chân thật là khi một người tin tưởng người khác một cách chân thành, thì họ sẽ luôn luôn cảm thấy thoải mái, nhẹ nhõm. Mẹ tôi không quản lý tiền bạc, mẹ cũng không biết đi xe đạp, cho nên mỗi lần cần đi đâu mẹ đều nói với cha: “Cái gì em cũng không biết. Thật là dốt!”. Lúc đó cha tôi phục vụ một cách vui sướng, có cảm giác mình rất giỏi giang. Sau này khi tôi biết lái xe thì tôi trở thành người phục vụ mẹ. Bởi vậy làm người cũng không cần phải thông minh tháo vát quá. Việc gì các vị cũng quản lý đến tận cùng thì người khác ở trước mắt các vị đều cảm thấy vô dụng. Đến cuối cùng thì các vị sẽ mệt muốn chết. Sau đó mình lại làm đến chết mà còn bị người ta hiềm nghi muốn chết luôn. Cho nên sự thông minh, tháo vát của một người cần thu vào bên trong. Không nên lấy sự tháo vát của mình để áp bức người khác. Cho nên đây cũng cần phải có đạo Trung Dung.

Trong lời nói cũng cần phải giữ chữ “tín”, như vậy thì trong lòng giữa vợ với chồng nhất định sẽ cảm ơn ân đức của đối phương, cảm ơn đối phương đã cùng với chúng ta đi hết con đường còn lại của cuộc đời. Chúng ta là những người nam giới thì phải luôn luôn ghi nhớ rằng bởi có vợ giúp đỡ nên chúng ta mới làm được một việc vô cùng trọng đại. Đó là việc nối dõi dòng giống, từ đó gia tộc của chúng ta mới được duy trì. Chỉ riêng ân đức này chúng ta cũng đã không thể báo đền cho hết được, bởi chúng ta cũng làm không được. Có đúng vậy không? Cho nên “ân phải báo, oán phải quên”, khi giữa vợ với chồng luôn luôn biết nghĩ cho đối phương, nghĩ đến ân nghĩa của đối phương, thì những sự xung đột tự nhiên sẽ bỏ hết xuống. Trong lòng luôn luôn nghĩ đến ân nghĩa thì nhìn thấy đối phương là sinh lòng vui sướng. Vậy thì đâu có gì là sống với nhau không tốt? Khi vợ chồng chung sống tốt đẹp với nhau thì những ngày tháng của các vị sẽ rất là vui vẻ.

Vào thời nhà Hán, Hán Quang Vũ Đế có một vị quan tên là Tống Hoằng. Ông rất liêm khiết, làm việc rất có trách nhiệm. Khi đó Tống Hoằng nhậm chức Ty Không, đó là quản lý công trình xây dựng, cũng là một chức vị quan trọng của triều đình. Chị gái của Hán Quang Vũ Đế là công chúa Hồ Dương khi đó mới góa chồng, chồng vừa mới qua đời. Hán Quang Vũ Đế nói chuyện với chị gái và muốn tìm cho chị gái một người chồng khác, mong rằng trong đám đại thần có thể chọn ra được một người. Sau đó Vua hỏi chị gái rằng trong đám đại thần chị thích ai nhất. Công chúa Hồ Dương liền nói Tống Hoằng phong thái phi phàm, rất có đức hạnh. Vua Quang Vũ Đế nghe xong thì biết liền. Kết quả Vua Quang Vũ Đế liền gọi Tống Hoằng đến và nói với Tống Hoằng. Tình cảm của con người đại đa số khi phú quý thì hay thay đổi. Đó là khi một người sau khi trở nên giàu có thì sẽ thay đổi bạn bè. Một người trở nên phú quý thì sẽ thay đổi vợ. Thời nay, tình cảm của con người đều có xu hướng như vậy. Và thế là Vua nói với Tống Hoằng cái ý đó, để xem xem ông có đồng ý lấy chị gái Vua làm vợ không.

Nếu như lấy chị gái của Vua làm vợ thì sẽ trở thành hoàng thân quốc thích, nháy mắt một cái, từ bề tôi đã trở thành quý tộc. Có rất nhiều người tha thiết ước mơ có được cơ hội như vậy. Tống Hoằng biết được ý của Vua liền nói với Vua hai câu: “Bần tiện chi giao bất khả vong, tào khang chi thê bất hạ đường”. Ý nghĩa của câu này là trong giai đoạn chúng ta gặp khó khăn bần cùng, có rất nhiều bạn bè đã giúp đỡ, đến khi chúng ta chân thật có được sự phát triển thì tuyệt đối không được quên những người bạn thuở hàn vi này. “Tào khang chi thê”, tào khang là chỉ cám gạo, là người vợ nguyên phối từ thủa hàn vi đã vất vả cùng ta xây dựng sự nghiệp. Cho nên Tống Hoằng không thể bỏ người vợ đó được.

Tống Hoằng nói năng rất có học vấn. Nếu như Hoàng Đế nói: “Khanh có muốn lấy chị gái trẫm không?” mà ông lại lập tức nói với vua rằng: “Thần không thể bỏ người vợ tào khang được, Hoàng Thượng không biết sao?”, như vậy thì vua sẽ làm sao? “Tại sao lại không nể mặt ta?”. Cho nên Tống Hoằng nói rất có đầu có đuôi. Đầu tiên là nói tình bạn thời nghèo khổ không thể quên được. Rồi sau đó, ông ngừng lại một lúc để Vua suy nghĩ đúng là như vậy, con người cần phải trọng tình nghĩa. Tiếp đến, ông mới nói không thể bỏ người vợ tào khang. Như vậy thì Vua sẽ không làm khó dễ ông.

Cho nên nói năng phải có nghệ thuật, có thứ tự trước sau, có trọng yếu. Giống như các vị khuyên can bạn bè, nếu các vị vừa gặp mặt liền nói: “Nào! Hôm nay tôi sẽ nói những khuyết điểm của anh” thì nhất định anh ấy sẽ nghẹn họng. Trước tiên các vị phải nói với họ rằng gần đây họ có những việc làm tốt như thế này, có thể nhắc đến một, hai chuyện tốt của họ, sau đó mới nhắc đến chuyện cần phải sửa chữa. Như vậy mới là thứ tự của lời nói. Chúng ta cũng phải thuận theo tình cảm của con người. Cho nên mới nói: “Hiểu thấu nhân tình thì sẽ thành văn chương”.

Tống Hoằng từ chối Vua, từ chối công chúa Hồ Dương. Tình nghĩa như vậy, khí phách như vậy không chỉ ảnh hưởng đến gia đình của ông, mà còn ảnh hưởng đến tất cả văn võ bá quan trong triều, thậm chí còn ảnh hưởng đến những người đọc sách của hơn một ngàn năm sau. Thường thì những học giả hay xem sách viết. Sau này khi họ càng ngày càng giàu có lên, đáng lẽ khi có tiền bạc rồi thì muốn thay đổi vợ, nhưng chợt xem thấy câu chuyện này thì họ sẽ bớt phóng túng hơn. Bởi chính khí hạo nhiên này có thể đứng vững với non sông.

Tôi tin rằng sau khi Tống Hoằng từ chối việc này thì trong một thời gian rất dài, tất cả văn võ bá quan trong triều tuyệt đối không dám bỏ vợ của mình. Cho nên thái độ của người thư sinh là: “Động nhi thế vi thiên hạ đạo, hành nhi thế vi thiên hạ pháp, ngôn nhi thế vị thiên hạ tắc”, luôn luôn ôm ấp thái độ “học vi nhân sư, hành vi thế phạm”. Bởi vậy hành vi của ông mới có thể ảnh hưởng đến nếp sống của xã hội. Chúng ta cũng phải học theo Tống Hoằng. Một lời nói, một hành động, một cử chỉ của chúng ta cũng phải là tấm gương cho người nhà, cho xã hội. Đây là sự giữ chữ tín, giữ đạo nghĩa của quan hệ vợ chồng.

 “Tín nghĩa” trong quan hệ anh – em

Trong quan hệ ngũ luân, quan hệ thứ tư là “huynh hữu đệ cung”. Anh em với nhau cũng phải giữ lời hứa. Nếu như anh em không giữ chữ “tín” thì không khí gia đình sẽ có vấn đề, thậm chí còn phát sinh xung đột cũng chưa biết chừng. Vậy thì anh em cũng phải có tình nghĩa, có ân nghĩa, nên đoàn kết với nhau. Như vậy cha mẹ mới yên tâm. Cho nên mới nói: “Huynh đạo hữu, đệ đạo cung, huynh đệ mục, hiếu tại trung” (Anh thương em, em kính anh, anh em thuận, hiếu trong đó). “Huynh hữu đệ cung” trong ấn tượng của tôi là cha tôi cũng không nói với tôi rằng: “Con phải yêu thương chị gái!”. Tôi cũng không nghe thấy cha tôi nói với chị gái tôi rằng: “Con phải chăm sóc em trai!”. Tôi chưa bao giờ nghe thấy như vậy. Mà chủ yếu nhất là bản thân cha mẹ làm gương để cho chúng tôi thấy, diễn cho chúng tôi xem. Cho nên mới nói: “Ngôn giáo giả tụng, thân giáo giả tùng”. Đích thân mình thực hiện thì con cái các vị tự nhiên sẽ làm theo một cách vui vẻ. Nhưng nếu như mình không tự làm mà chỉ dùng lời nói để dạy bảo thì có thể bọn trẻ nghe nhiều rồi chúng sẽ không coi ra gì, cuối cùng còn có thể tranh cãi với các vị.

Chúng ta hãy xem, thời nay có rất nhiều anh chị em dắt nhau ra tòa, chỉ vì tài sản mà tố tụng lẫn nhau. Trong “Chu Tử Trị Gia Cách Ngôn” có nhắc đến “Cư gia giới tranh tụng”. Một gia đình, một gia tộc tối kỵ nhất là tố tụng, người thân tố cáo nhau. Chúng ta có nói “tình người quốc pháp”, cho nên tình người cũng phải chú ý tới. Bởi vì mất đi tình người là bất hòa. Gia đình bất hòa thì không thể nào hưng vượng được. Cho nên trong gia đình tuyệt đối không nên tranh chấp. Khi chỉ vì tài sản mà dẫn tới trong gia đình có sự tranh chấp lẫn nhau thì số tài sản này không thể giữ lại được. Hơn nữa, anh em phát sinh xung đột thì đã làm một tấm gương không tốt cho con cháu đời sau xem.  Cho nên người xưa  mới nhắc nhở chúng ta rằng: “Cư gia giới tranh tụng, tụng tắc chung hung” (Trong một gia đình tuyệt đối không nên tranh chấp, nếu có tranh chấp cuối cùng sẽ dẫn đến suy bại).

Vào thời nhà Minh có một nữ sĩ họ Trần, cha mẹ cô mất sớm. Lúc đó cô còn có hai người em trai, một em mới sáu tuổi và một em mới năm tuổi. Cô lại đến tuổi lấy chồng, trong nhà có để lại một số tài sản. Kết quả là tất cả người thân đều cứ dòm ngó tài sản của nhà cô. Vậy thì phải làm sao? Cuộc sống luôn luôn cận kề với sự chọn lựa, cho nên chọn lựa phải dựa vào trí tuệ. Nếu như cô đi lấy chồng thì ai là người chăm sóc hai người em trai? Cho nên cô đã hạ quyết tâm là phải toàn tâm, toàn ý chăm sóc tốt cho hai người em trai.

Cô cũng biết rằng những người họ hàng thân thích này đều có ý đồ muốn chiếm lấy tài sản của nhà cô. Cho nên có một hôm, cô lấy nến thắp sáng rực cả nhà lên, sau đó còn nấu rất nhiều thức ăn để ở trên bàn. Bởi cô biết những người họ hàng thân thích này thường xuyên đi đi lại lại quanh nhà cô, cho nên cô dọn sẵn tiệc rượu rồi tự mình ra ngoài mời những người thân này vào nhà: “Nào! Xin mời vào nhà cháu, vào nhà cháu ăn cơm!”. Đáng lẽ họ đến để xem có chỗ nào có thể hạ thủ được không, nhưng kết quả lại được cô gái họ Trần này chủ động mời vào nhà ăn cơm. Họ liền cảm thấy thật là hổ thẹn, sau đó nói với cô: “Chúng tôi vừa đi đến đây thì nến cháy hết, cho nên phải vào nhà của cô để mượn”. Rồi họ cùng nhau vào nhà và cùng nhau ăn cơm. Người nào người nấy đều rất xấu hổ, cũng không dám ngó nghiêng này nọ.

Kết quả từ hôm đó trở đi, những người thân thích này cũng không đến dòm ngó nữa. Thứ nhất vì cô rất độ lượng, trong lời nói cô cũng không gây xung đột với những người thân thích này. Chính thái độ này đã làm thức tỉnh lòng hổ thẹn của những người thân thích. Hơn nữa những người thân này cũng cảm nhận sâu sắc được rằng cô đã hạ quyết tâm phải nuôi dưỡng em trai của cô trưởng thành. Sau đó thì hai người em trai của cô cũng rất thuận lợi mà có được gia nghiệp và sự nghiệp. Lúc cô bốn mươi lăm tuổi thì mới đi lấy chồng và cả đời cũng không có con. Sau đó, những năm về già, hai người em trai đã đón chị của mình về nhà để phụng dưỡng.

Đây là tình nghĩa, đạo nghĩa của những người làm anh, những người làm chị thời xưa đối với em trai, em gái của mình. Cho nên chúng ta là những người làm anh, làm chị thì cũng phải noi theo. Thật ra khi một người luôn luôn tính toán thiệt hơn, ví dụ như ta mà chăm sóc nhiều cho em trai thì lo sợ bản thân ta bị thiệt thòi, khi con người mà luôn luôn tính toán thiệt hơn thì cuộc sống không được vững vàng, không được vui sướng. Cho nên khi anh chị em gặp khó khăn thì chúng ta phải hết sức đi giúp đỡ mới phải.

Ở Thẩm Quyến của chúng tôi có một cô giáo, em chồng của cô làm việc tại Hawai. Cuộc sống ở Hawai rất khó khăn, chồng của cô nói với vợ rằng: “Anh muốn gửi hết số tiền tích cóp của vợ chồng mình trong hai, ba năm nay để giúp đỡ em gái anh, bởi vì em gái anh ở bên đó đang rất khó khăn”. Nếu đây là chồng của các vị, các vị phải trả lời làm sao? Các vị lúc đó phải nghĩ được rằng: “Rộng lượng thì phúc lớn”, phải nghĩ được rằng người quân tử phải thành toàn ý tốt cho người khác. Các vị phải thành toàn tấm lòng yêu thương em gái của chồng mình, hơn nữa cũng là thành toàn tấm lòng hiếu của chồng mình. Bởi cha mẹ anh ấy khi thấy người anh chăm sóc cho em gái như vậy, trong lòng họ sẽ yên tâm biết bao. Kết quả người vợ liền nói: “Anh làm như vậy em rất bội phục và cũng rất đồng tình, em sẽ giúp anh đi chuyển tiền”. Khi vợ chồng đều giúp đỡ lẫn nhau như vậy, thì tin rằng tình cảm họ dành cho nhau càng ngày sẽ càng đậm đà, khăng khít hơn. Tuy chúng ta có bỏ tiền ra, nhưng ngược lại có được một gia đình hòa thuận, vui vẻ. Tục ngữ có câu: “Gia đình hòa thuận, vạn sự hưng”. Vạn sự đã hưng vượng rồi thì còn sợ gì sau này không có tiền? Cho nên trong cuộc sống, chúng ta cần tận hết nghĩa vụ. Cuộc sống phải nhìn cho xa, trông cho rộng, không nên tính toán thiệt hơn. Đây là đạo nghĩa giữa anh chị em.

“Tín nghĩa” trong quan hệ bạn bè

Chúng ta hãy xem mối quan hệ thứ năm, bạn bè có sự tín nhiệm. Bạn bè với nhau không những phải giữ chữ “tín” mà còn phải có sự tín nghĩa và nghĩa vụ của bạn bè. Vào thời nhà Hán có người học trò tên là Trương Thiệu và Phạm Thức. Hai người họ cùng học trong Thái Học, tình cảm rất là tốt. Sau này thì mỗi người đều về quê nhà của mình và ước hẹn vào ngày này hai năm sau Phạm Thức sẽ đến nhà thăm Trương Thiệu. Kết quả qua hai năm, Trương Thiệu nói với mẹ mình rằng: “Hôm nay bạn của con sẽ đến nhà”. Mẹ anh nói: “Lời hẹn ước của hai năm trước, theo mẹ nghĩ thì anh ấy có thể đã quên mất rồi. Hơn nữa nhà của hai người lại cách xa vạn dặm như vậy”. Nhưng Trương Thiệu vẫn nói: “Bạn con là người rất biết giữ chữ tín, anh ấy nhất định sẽ đến”. Cho nên người mẹ cũng bắt đầu chuẩn bị thêm một số món ăn. Quả nhiên Phạm Thức đã đúng hẹn đến nhà của Trương Thiệu làm khách. Đương nhiên là “Tửu phùng tri kỷ thiên bôi thiểu”, tình cảm của họ theo năm tháng mà càng ngày càng thắm thiết.

Sau đó Trương Thiệu bị bệnh nguy kịch, Trương Thiệu dặn dò với vợ rằng: “Nhất định phải đi tìm bằng được Phạm Thức và bảo với anh ấy rằng tôi sắp không xong rồi, mời anh ấy đến tiễn tôi”. Người vợ liền cho người gấp rút đi báo tin cho Phạm Thức. Vì thời gian quá gấp rút, Phạm Thức nghe được tin liền vội vàng đến quê của Trương Thiệu nhưng họ đã đem đi chôn rồi. Nhưng khi Phạm Thức chưa đến thì những người làm công việc mai táng ở đó đo đạc tính toán thế nào cũng không chuẩn, đều không có cách gì để hạ quan tài xuống. Họ cứ dùng dằng như vậy mãi cho đến khi Phạm Thức đến thì lập tức đo đạc chính xác luôn. Phạm Thức đã tự mình an táng cho bạn.

Trương Thiệu muốn tìm Phạm Thức đến để giúp lo hậu sự cho mình vì rất tín nhiệm đối với bạn của mình. Hơn nữa ông còn biết rất rõ rằng bạn mình không chỉ giúp lo cho hậu sự của mình, mà nhất định còn giúp mình chăm sóc cho vợ con của mình nữa. Cho nên tình nghĩa bạn bè của thời ngày xưa là như vậy. Chúng ta nghe xong cũng rất là cảm động.

Vào thời ngày xưa còn có một người học trò tên là Chu Huy học ở trường Thái Học. Chu Huy gặp được một người bạn tên là Trương Kham. Hai người cùng học một lớp nhưng cũng không hay nói chuyện với nhau. Trương Kham luôn quan sát xem cái anh chàng Chu Huy này là người như thế nào, sau đó đã bị lời nói và hành vi của Chu Huy làm cho cảm động, cảm thấy anh ấy là một người đáng được tin cậy. Cho nên, có một hôm Trương Kham nói với Chu Huy rằng: “Tôi muốn gửi vợ tôi cho anh chăm sóc”. Trương Kham biết rõ được rằng ngày tháng của mình không còn nhiều nữa. Trương Kham nói như vậy là vì rất tin tưởng Chu Huy nhưng Chu Huy cũng không nói năng gì. Không bao lâu sau thì Trương Kham Trương qua đời. Kết quả khi Chu Huy biết được tin này liền dẫn theo con trai đến nhà Trương Kham, tặng cho gia đình Trương Kham rất nhiều đồ ăn, thứ mặc. Con trai của Chu Huy thấy vậy thì rất buồn phiền nói với cha rằng: “Cha à! Cha chưa bao giờ qua lại với người này, đến khi ông ấy chết, sao cha lại giúp đỡ ông ấy nhiều như vậy?”. Con trai của Chu Huy đã có sự hoài nghi như thế. Chu Huy liền nói với con rằng: “Trước kia Trương Kham có nhờ vả cha chăm sóc cho vợ của ông ấy. Ông ấy có thể yêu cầu cha như vậy là thể hiện rất tín nhiệm cha. Ông ấy đã xem cha như tri kỷ cho nên trong lòng cha cũng xem ông ấy như bạn rồi”. Người thời xưa không bao giờ muốn làm trái với ý nghĩ trong lòng mình. Nếu như Chu Huy làm trái với suy nghĩ của mình thì lương tâm của ông ấy sẽ bất an. Bởi vậy cho dù không có sự giao hảo thắm thiết, nhưng một khi đã coi Trương Kham như bạn bè thì phải tận hết nghĩa vụ của bạn bè.

Vậy giữa bạn bè với bạn bè có những gì cần phải tận hết nghĩa vụ? Thứ nhất đương nhiên là phải khuyên can lẫn nhau. Cho nên mới nói: “Thiện tương khuyến, đức giai kiến. Quá bất quy, đạo lưỡng khuy” (Cùng khuyên thiện, cùng lập đức. Lỗi không ngăn, đôi bên sai). Nếu như bạn bè có lỗi lầm mà chúng ta không đi khuyên can, như vậy là chưa tận hết trách nhiệm của bạn bè.

Cho nên, bạn bè phải tận hết 5 nghĩa vụ:

• Thứ nhất là khuyên can;
• Thứ hai là phải quan tâm;
• Thứ ba là phải khen ngợi lẫn nhau, “đạo nhân thiện, tức thị thiện. Nhân tri chi, dũ tư miễn” (Khen người thiện, tức là tốt. Người biết được, càng tốt hơn), nói người khác tốt tức là mình cũng tốt, người người biết vậy càng ngày càng muốn noi theo;
• Thứ tư là không nói xấu gia đình bạn, không được nói những việc không tốt trong gia đình của bạn bè cho người khác biết. Như vậy là không có đạo nghĩa;
• Cuối cùng, thứ năm là phải có đạo nghĩa về tiền tài.

Điều thứ nhất: “Khuyên can”.

Trong bài giảng chúng ta đặc biệt nói rất nhiều về vấn đề “khuyên can”. Tại làm sao vậy? Bởi vì xã hội thời nay rất phức tạp. Mỗi người chỉ có một đôi mắt nên không thể lo lắng, bao quát hết tất cả các phương diện được. Cho nên cha mẹ và con cái rất quan trọng. Cấp trên với cấp dưới của mình cũng rất quan trọng, và cả sự nhắc nhở của vợ, chồng, anh chị em, bạn bè của mình nữa. Bởi khi có người nhắc nhở thì chúng ta mới có thể hiểu được nhiều đạo lý hơn. Thứ nhất chúng ta có thể tiếp thu sự khuyên can của người khác. Thứ hai là cũng hiểu được làm thế nào để khuyên can người thân, bạn bè. Cho nên chủ đề này được nói đến rất nhiều.

Điều thứ hai: “Quan tâm”.

Quan tâm người khác chân thật là điều mà chúng ta phải luôn luôn thực hiện. Chúng ta không thể dạy bảo con cái mà nói với chúng rằng: “Người thân và bạn bè của con thì con mới được quan tâm, còn những người khác thì không cần”. Dạy bảo con cái như vậy có đúng không? Con người chỉ có một trái tim. Sao một trái tim mà lại có thể chia làm hai để sử dụng? Khi con cái đã lạnh nhạt với những người xa lạ, thì chúng rất khó có thể cảm ơn ân nghĩa của người thân. Nhưng khi con cái có tấm lòng quan tâm đến tất cả mọi người, vậy thì người thân nhất của chúng là cha mẹ, anh chị em, có lý nào chúng không quan tâm chăm sóc!

Cho nên chúng ta phải thường xuyên nhắc nhở con cái, ví dụ như nhìn thấy những người có khả năng đi lại không thuận tiện thì phải càng nên cung kính. Bởi tâm lý của người đó, bởi người đó sinh ra đã có một chút không thuận lợi, nếu như chúng ta lại dùng ánh mắt kỳ lạ để nhìn họ thì càng làm cho họ thêm khó chịu. Chúng ta cũng từ những điều nho nhỏ như vậy mà nuôi dưỡng tấm lòng từ bi của con cái. Ví dụ như khi đi trên xe buýt, chỉ cần nhìn thấy có người già cả hoặc phụ nữ hay trẻ nhỏ thì chúng ta lập tức chỉ dẫn để con cái nhường chỗ. Đây là nuôi dưỡng tấm lòng quan tâm người khác của con cái.

Quan tâm đến bạn bè không phải chỉ quan tâm đến một mình anh ấy, mà còn phải “Yêu ai yêu cả đường đi lối về”. Khi các vị kính trọng cha mẹ của anh ấy thì anh ấy sẽ rất vui mừng, thậm chí anh chị em của anh ấy cũng rất vui vẻ. Các vị và gia đình, thậm chí gia tộc của anh ấy cũng sẽ cư xử với nhau rất tốt. Cho nên mới gọi là: “Yêu ai yêu cả đường đi lối về”. Thường thì khi chúng ta gọi điện thoại, khi hai ba tháng mà chưa có liên lạc với nhau, thì khi gọi điện thoại các vị đừng quên hỏi anh ấy: “Mẹ của anh có khỏe không? Gần đây cha của anh có khỏe không?”. Tuy chỉ là một câu hỏi rất đơn giản nhưng cũng làm cho lòng đối phương cảm thấy ấm áp.

Hiện nay chúng ta cũng đã được học “Đệ Tử Quy”. Các vị không chỉ quan tâm đến cha mẹ anh ấy, càng quan trọng hơn là các vị có thể quan tâm đến sự giáo dục con cái của họ. Bởi hiện nay hầu như các bậc phụ huynh đều đau đầu về vấn đề giáo dục con cái. Cho nên chúng ta phát triển hơn một năm nay thì có rất nhiều gia đình đã nắm được phương pháp giáo dục, và sự chuyển biến của các gia đình cũng tương đối lớn.

Có một bà mẹ, khi tôi giảng bài ở Thẩm Quyến thì cả gia đình cô ấy, chồng cô và bốn đứa con cùng đến. Những đứa con cũng đều mười mấy tuổi rồi, có đứa học cấp hai, học cấp ba, đều cùng nhau đến nghe diễn giảng. Kết quả rất thú vị. Người mẹ này có một chút chuyện không vui trong quan hệ vợ chồng. Sau khi nghe giảng xong cô ấy liền nói với tôi rằng lẽ ra cô ấy chỉ nhìn thấy đối phương có lầm lỗi, nhưng sau khi nghe xong thì biết được tâm pháp, cái hạt nhân của Nho Gia chúng ta. Đó được gọi là: “Hành hữu bất đắc, phản cầu chư kỷ”. Cô suy nghĩ lại thì cảm thấy mình còn có những việc chưa tốt, không có tư cách để chê bai đối phương. Và đối với con cái cũng vậy, trước đây lúc nào cô cũng thấy con cái sai sót chỗ này, sai sót chỗ kia. Bây giờ nghĩ lại thì cô ấy thấy rằng: “Có phải mình vẫn chưa làm ra tấm gương tốt để cho con cái noi theo?”. Cô hồi tâm chuyển ý và chướng ngại tự nhiên dần biến mất. Cho nên chúng ta phải quan tâm đến bạn bè, rồi tiến thêm một bước quan tâm đến gia đình của họ, quan tâm đến cuộc sống của họ.

Điều thứ ba: “Khen ngợi”

Chúng ta đi trên đường đời thì tình cảm nhiều khi cũng lên xuống thất thường, nhiều lúc đặc biệt cần có sự ủng hộ của bạn bè, rất cần sự an ủi của bạn bè. Có một câu nói rằng: “Văn nhân tương khinh”. Tại sao lại nói: “Văn nhân tương khinh”? Đó là có sự ngạo mạn, thậm chí còn có lòng đố kỵ. Khi người văn nhân này, người học trò này khởi lòng khinh mạn đối với người khác, cảm thấy học vấn của mình, văn chương của mình rất giỏi, còn người khác thì kém cỏi, khi anh ấy có ý nghĩ như vậy thì thật ra anh ấy đã bị sa ngã rồi. Học vấn cả cuộc đời này của anh ấy không thể thành tựu được. Cho nên mới nói: “Học vấn thâm thời ý khí bình”, người thật sự có học vấn nhìn tất cả mọi người đều bình đẳng, đều vui mừng như nhau. Sao lại có thể khinh mạn được!

Cho nên chúng ta là những người học sách Thánh Hiền thì phải đối trị với sát thủ của chính bản thân mình – đó là lòng đố kỵ. Hơn nữa, khi lòng đố kỵ phát ra, không những chính mình bị tổn thương, không những đối phương bị ảnh hưởng, mà vấn đề nghiêm trọng hơn là chúng ta sẽ làm cho người trong xã hội bị ảnh hưởng. Ví dụ như người học trò này rất có đức hạnh, có nhiều người học tập theo anh ấy. Nếu vì các vị đố kỵ anh ấy, thậm chí dùng lời lẽ để phỉ báng anh ấy, làm cho số đông người xung quanh mất đi lòng tin đối với anh ấy, thì cái tội này của các vị càng ngày càng lớn.

Nếu như một người nơi nơi đều đố kỵ người khác, thì nhất định đầu óc của người này càng ngày càng không được linh hoạt. Bởi vì người này đã ngăn cản người khác cơ hội học tập giáo huấn Thánh Hiền, học tập trí tuệ. Cho nên, pháp “bố thí” thì gặt được sự thông minh, trí tuệ. Ngược lại, ngăn cản “bố thí” pháp của người khác thì sẽ có kết quả ngu đần.

Chúng ta phải mở rộng tấm lòng để tán thưởng người khác, tận lực để thực hiện: “Đạo nhân thiện, tức thị thiện. Nhân tri chí, dũ tư miễn” (Khen người thiện, tức là tốt. Người biết được, càng tốt hơn), “kiến nhân thiện, tức tư tề. Tùng khứ viễn, dĩ tiệm đề” (thấy người tốt, nên sửa mình. Dù còn xa, cũng dần kịp). Khi giữa bạn bè với bạn bè đều có thể tùy hỷ lẫn nhau, khen ngợi lẫn nhau, vậy thì đoàn thể mới tốt đẹp được. Hoặc là giới học thuật cũng vậy, đều sẽ tràn đầy không khí vui vẻ, hòa thuận. Cho nên chúng ta cần phải khen ngợi người khác.

Điều thứ tư: “Không nên nói xấu chuyện gia đình của bạn”

Bởi vì bạn bè có tin tưởng thì họ mới đem những chuyện riêng tư của gia đình họ ra để thảo luận với chúng ta, cho nên những lời nói này chúng ta đặc biệt phải thận trọng, không được nói ra ngoài. Bởi có khi các vị nói ra ngoài, sẽ bị những người có tâm xấu cố ý thêu dệt thành những tin nhảm làm tổn thương tấm lòng của bạn mình, hoặc là gia đình của họ. Cho nên khi người khác đã thật lòng, thật dạ thì chúng ta cũng phải cẩn thận với lời nói của mình. Đương nhiên có rất nhiều chuyện riêng tư trong gia đình, chúng ta cũng không nên nói khắp nơi cho mọi người biết.

Ví dụ như chồng mình có việc gì không tốt mình cũng đều rêu rao cho tất cả hàng xóm nghe, rêu rao với tất cả bạn bè, rêu rao đến cuối cùng thì những lời này có thể sẽ truyền đến tai chồng mình. Anh ấy nhất định sẽ nổi cơn tam bành. Đến lúc đó quan hệ giữa vợ chồng sẽ bị ảnh hưởng rất không tốt. Hơn nữa không chỉ quan hệ giữa vợ chồng không tốt, mà còn làm cho người khác xem thường, khinh khi các vị. Thậm chí họ cũng sẽ không tôn trọng đối với chồng của các vị. Như vậy thì thật là không tốt. Cho nên đối với chồng thì người vợ cũng cần phải “xấu che, tốt khoe”. Nếu như có một hôm, anh ấy nhận ra mình đã làm nhiều việc không được tốt, thế mà vợ mình lại khen ngợi mình ở khắp mọi nơi, lại còn tán thưởng mình thì anh ấy nhất định sẽ cảm thấy mình cần phải cố gắng hơn, không thể phụ lòng mong chờ của vợ mình được. Điều này cũng rất là quan trọng, bởi vậy không nên đem những chuyện xấu của gia đình ra nói.

Điều thứ năm: “Phải có đạo nghĩa về tiền tài”.

Chữ “tài” ở đây không chỉ có nghĩa là tiền tài, đồ vật. Chúng ta còn có thể suy rộng nghĩa ra là nội tài và ngoại tài. Nội tài là chỉ sức lao động, kinh nghiệm, trí tuệ. Ngoại tài mới là tiền bạc, mới là đồ vật. Bởi vì con người khó tránh khỏi lúc lên, lúc xuống, cho nên khi bạn bè chân thật gặp phải trường hợp cấp bách, ví dụ như cha mẹ anh ấy bị bệnh nặng, một lúc anh ấy không thể chuẩn bị được nhiều tiền như vậy  thì chúng ta “phải cứu người khi nguy cấp”, phải giúp đỡ anh ấy khi chúng ta có năng lực. “Huệ bất tại đại”, ân huệ không phải ở sự giúp đỡ nhiều hay ít, “tại hồ đương ách”, mà trong thời điểm nguy cấp các vị có thể giúp đỡ quan tâm đến anh ấy như vậy thì anh ấy sẽ rất cảm động. Đây là đạo nghĩa về tiền tài giữa bạn bè với bạn bè.

Tôi còn nhớ khi còn nhỏ, vào đầu năm học có một số họ hàng thân thích không có tiền nộp học cho con cái. Cha tôi nhất định lấy tiền ra để giúp đỡ. Hơn nữa khi mang số tiền này ra, tôi còn cảm thấy thái độ của cha tôi ngoài sự thành khẩn ra, còn có thái độ là không muốn người ta trả lại tiền cho mình, đều coi như sự giúp đỡ lẫn nhau giữa những người thân. Cho nên những lời nói, những hành động của cha mẹ sẽ có ảnh hưởng và làm thay đổi con cái một cách bất tri, bất giác.

HẾT TẬP 28. XIN XEM TIẾP TẬP 29!